Zadie Smith doet kinky taal-experiment
De nieuwe roman van Zadie Smith is een vervolg op haar beroemde essay over Facebook. In een voortdurende wisseling van stijlen en personages toont Smith dat elk probleem verschillende lagen heeft.
In het eerste hoofdstuk van NW, de nieuwe roman van Zadie Smith, bonst een gillende vrouw op alle voordeuren van een rustige wijk. Leah is de enige die open doet. Na een kopje thee blijkt dat de vrouw in nood Shar heet. Ze heeft dringend geld nodig om naar haar moeder in het ziekenhuis te gaan. Leah leent haar dertig pond voor een taxi. Shar verdwijnt.
Haar vrienden vinden dat Leah er hulpeloos is ingetuind. Leah is het daar niet mee eens: misschien had Shar wel echt hulp nodig, misschien komt ze nog terug. Iedereen maakt een eigen versie van het incident. En dat is voor Zadie Smith de aanleiding voor een verhaal over taal, hoe kleine verschillen leiden tot een fundamenteel ander wereldbeeld. Alle hoofdrolspelers vertellen over hun leven op een manier die net afwijkt van de andere versies. Hoewel ze allemaal uit dezelfde buitenwijk komen, weerspiegelen hun verhalen fundamentele verschillen in ras, klasse en afkomst. Shar is iemand die geholpen moet worden. Shar is een dief. Shar is een lotgenoot.
NW is de vierde roman van Zadie Smith, die is teruggekeerd naar het Londen waarin ze opgroeide: postcodegebied NW, in het Noordwesten van de Stad. Smith is pas zesendertig, maar al meer dan tien jaar een gevierd schrijver. Haar debuut White Teeth werd in 2000 lovend ontvangen. De doorbraak naar het grote publiek kwam in 2005 met On Beauty. De Jamaicaans-Britse schrijfster woont met haar dochter en man afwisselend in New York en Londen. Haar essays en literatuurkritiek verschenen in Harpers en de The New York Review of Books, haar korte verhalen in The New Yorker en McSweeney’s. Smith schrijft net zo makkelijk over Jay-Z en Katharine Hepburn als over Graham Greene en E.M. Forster. Hoewel ze buitengewoon slim schrijft, zonder de zaken eenvoudiger voor te stellen dan ze zijn, staat ze als schrijver middenin de samenleving, niet daarboven. En dat blijft niet onopgemerkt. Haar essay over Facebook en de film The Social Network werd een hit op internet. Nu is ze niet alleen meer de favoriet van de keurige literaire instituten, maar ook de lievelingsintellectueel van een jonge internetgarde.
Centraal in NW staan vier personages die zijn opgegroeid in Willesby. De behulpzame Leah Hanwell is gelukkig getrouwd, betamelijk opgevoed en opgeleid, maar heeft het gevoel dat ze niet alle verwachtingen heeft ingelost. Ze voelt de druk van haar man, die droomt van een gelukkig gezinsleven en tegen wie ze niet durft te zeggen dat ze geen kinderen wil. Haar beste vriendin Keisha Blake heeft een bedrieglijke façade gebouwd: een perfect gezin, een perfecte baan en een perfecte man. Als meisje veranderde ze zelfs haar naam in Natalie, zodat ook haar naam past bij het ideale leven dat ze voor zich ziet. Felix Cooper is een ex-verslaafde en zoon van vrijgevochten ouders. Hij is zijn leven zo goed en zo kwaad als het gaat weer op de rails aan het zetten na zijn verslaving. Zijn gouden tanden en straattaal maken het niet makkelijker. En Nathan Bogley is de voormalige hunk van de middelbare school, die iedereen met Schadenfreude ziet afglijden.
Elk van de personages krijgt ongeveer honderd bladzijden. En bij ieder van hen hoort een andere vorm. Soms ontbreken er komma’s, dan wordt er in plaatselijke dialect gesproken, daarna in anekdotes en soms wordt alles hardop uitgesproken. Elke manier van vertellen zegt iets over de wereld van de personages.
Zadie Smith is geen paradepaardje van de multiculturele samenleving, maar ook geen criticus. Ze laat zich niet verleiden tot eenvoudige conclusies. De wereld is niet te verdelen in mensen die alles voor elkaar hebben aan de ene kant en mensen die jaloers toekijken aan de andere kant. Leah hoeft niet te denken dat de op het oog perfecte Natalie alles voor elkaar heeft. En de lezer hoeft niet te denken dat Leah lijdt onder alle kansen die ze heeft laten liggen. De zoon van vrijgevochten krakers groeit op als junk; het Afro-Britse gezin is decadent en verwend.
NW is een vervolg op Smiths inmiddels beroemde essay over Facebook. Smith beklaagde zich daarin over de manier waarop oprichter Mark Zuckerberg mensen reduceert tot hun favoriete film, vakantiefoto of lievelingscitaat. En dat alles in de kleuren wit en blauw, omdat de door kleurenblindheid getroffen Zuckerberg die het beste kan zien. Als we de wereld toch eenvoudiger moeten maken om hem te kunnen begrijpen, schreef Smith, dan kan dat op een betere manier dan Mark Zuckerberg doet met Facebook. Die aanklacht zet ze door in NW. De jonge Leah en Natalie maken lijstjes met trivia. De lijstjes zeggen niets, ook niet als je ze twintig jaar later terug leest. Zadie Smith laat zien dat elk personage tiendimensionaal is. Facebook wekt de schijn dat alles eenvoudig is, maar in Willesby heeft elk probleem verschillende lagen.
Dat levert voor het verhaal van NW wel een probleem op. Door alle stijlwisselingen en personages begint elk hoofdstuk met onduidelijkheid: wie is er aan het woord en in welk gedeelte van de plot zitten we? Telkens wanneer dat duidelijk wordt, begint er weer een nieuw hoofdstuk, met nieuwe personages en nieuwe stijloefeningen. Voor die constructie blijken vierhonderd pagina’s kort. Natalie, Leah, Nathan en Felix zijn op die manier schimmen in een essay over taal. Soms worden ze even zichtbaar, maar snel verdwijnen ze weer. Alsof Zadie Smith het echte verhaal voor zichzelf wil houden en de rest van de wereld maar een glimp wil laten zien. Of om aan te tonen dat taal ook maar beperkte mogelijkheden biedt om de werkelijkheid van Noordwest Londen te beschrijven. Haar wereld is in elk geval kleurrijker dan het blauw-witte Facebook van Mark Zuckerberg.
Zadie Smith, ‘NW’, The Penguin Press, 401 p. De vertaling, door Jan de Nijs en Gerda Baardman, verschijnt binnenkort bij Prometheus, 312 p., € 13,95
---Tags:
Facebook, London, Mark Zuckerberg, NW, Zadie Smith
Tweet
