De ondraaglijke lichtheid van het bestaan
Es muss sein: De ondraaglijke lichtheid van het bestaan keert onvermijdelijk terug in mijn leven. Als ik in de kroeg in een vlaag van literaire pretenties naar het lievelingsboek van een meisje vraag, dan noemen ze meestal het werk van de Tsjech Milan Kundera. Het lijkt wel het moderne handvest van jonge vrouwen. Bovendien sprak ik onlangs iemand die het prees als het boek dat hem had genezen van zijn gebroken hart. Het staat vast: Om mee te kunnen praten moet je weten wie Tomaz is, wat hij deed in de Praagse lente, waar Nietzsche het over had met zijn eternal recurrence en waarom Tereza altijd op zoek is naar iets hogers.
Het is een goed geschreven boek, met forse thema’s en interessante personages, maar dat verklaart nog niet waarom juist dit boek zo populair is geworden. De kracht zit voornamelijk in de archetypes. Het personage van Tereza heeft een herkenbare onzekerheid, maar heeft tegelijkertijd een heleboel om tegenop te kijken. Door haar streven naar “iets hogers” komt ze terecht tussen de intellectuelen van de Praagse lente. Ze brengt de tijd door met fotograferen en wordt bijna gekweld door haar liefde voor Tomaz. Tegelijk gaat haar Tomaz juist licht door het leven. Doordat hij seks en liefde vaak los van elkaar ziet, houdt hij er verschillende vrouwen op na. Tereza is daarom voor hem eerst een last, maar geleidelijk sluit hij haar in de armen en is zij ondanks de seks met andere vrouwen zijn enige liefde. Tomaz is onbereikbaar en tegelijk heel trouw. De charme deed Carice van Houten in Zomergasten ook zwijmelen, toen ze afgelopen zomer een fragment liet zien waarin Tomaz Tereza in de armen sluit en fluistert dat alles goed komt. Tomaz is de ideale man die altijd ver weg is en Tereza de diepzinnige getormenteerde vrouw.
Het centrale thema uit het boek is de irrelevantie van het leven. Einmal ist keinmal. Waar Nietzsche zegt dat al het leven en alle gebeurtenissen zich al een keer voltrokken hebben en eeuwig door zullen gaan, zegt Kundera dat wij slechts een keer leven. En wat een keer gebeurt had net zo goed niet kunnen gebeuren. Alles gebeurt één keer en daarna nooit meer. Dus waar alle gebeurtenissen voor Nietzsche een ongekende zwaarte hebben, is alles voor Kundera juist ondraaglijk licht.
Het zijn de sterke archetypes en de ongekend ambitieuze thematiek die het boek zo populair maken. Dramatiek in tijden van welvaart en veiligheid. Hoewel veel mensen het boek tot hun favorieten rekenen, stemt het niet vrolijk. Tomaz en Tereza zijn paradoxale mensen die juist zwaar leven door al die ondraaglijke lichtheid. De ondraaglijke lichtheid van het bestaan is smaakvol en vlot. Een intellectuele harddrug waar je niet vrolijk van wordt, maar wat nou eenmaal onmisbaar is als je in de kroeg de blits wilt maken.
---Tweet
