Sebastian Haffner
‘Hitler staat buiten de Duitse en vooral de Pruisische geschiedenis,’ zegt de inmiddels overleden Duitse historicus Sebastian Haffner. Zijn kleine boekje Anmerkungen zu Hitler vertelt niet alleen over de misdaden van Hitler, maar ook over zijn prestaties, successen, vergissingen, fouten en zijn verraad.
In elke vriendenclub lijkt er iemand te zijn die alles verslindt dat met de Tweede Wereldoorlog te maken heeft. In mijn omgeving van historici en politicologen zijn dat er zelfs misschien iets meer dan gemiddeld. Dat is niet per se mijn rol, maar nadat verschillende van zulke Tweede Wereldoorlogadepten mij hebben aangeraden iets van Haffner te lezen, dit boek of bijvoorbeeld zijn biografie van Winston Churchill, noopte mijn conflictvermijdende natuur mij om er ook aan te beginnen. En er is niets aan het advies gelogen. Sebastian Haffner is verplichte kost voor iedereen die heeft leren lezen.
Churchill las ik inmiddels twee jaar geleden. Anmerkungen zu Hitler heb ik pas net uitgelezen. Het boek schijnt in het Duits gemakkelijk te lezen te zijn, maar ik las het toch in het Nederlands. De titel Kanttekeningen bij Hitler levert scheve blikken op, alsof Hitler best okay was, op een paar kanttekeningen na. Toch klopt de titel goed. Haffner schetst steeds het algemene beeld van Hitler, om daar vervolgens kanttekeningen bij te plaatsen.
Zo was de Weimarrepubliek inderdaad een wankele regeringsvorm, maar was dat niet de voornaamste reden dat Hitler de macht kon grijpen, zoals het verhaal vaak gaat. En Hitler zat inderdaad in het nauw toen hij de Verenigde Staten de oorlog verklaarde, maar het was niet uitsluitend een wanhoopszet of een onvermijdelijkheid vanwege Pearl Harbor. Dat deed hij vooral om de aandacht af te leiden van de Holocaust in het Oosten. Haffner gaat niet voortdurend tegen de heersende opinie in, maar verdiept deze. Toch was het boek bij het verschijnen in 1978 omstreden. Dat had er vooral mee te maken dat men er in Duitsland van overtuigd was dat Hitler het onvermijdelijke resultaat van de omstandigheden was, terwijl Haffner de oorzaak van de Tweede Wereldoorlog vooral zoekt in de invloed van Hitler. Het was de eerste echte kritiek op de Duitse sondernweg-these.
‘De kortste en beste beschrijving van het leven, werk en pathologie van Adolf Hitler’ schrijft Geert Mak op de cover. Onovertroffen noemt Frits Boterman het in het nawoord. Sebastian Haffner heeft maar 200 bladzijden nodig om te laten zien waarom Hitler de belangrijkste man van de vorige eeuw was en hoe dat zover heeft kunnen komen. Hij kan dat helder uitleggen, zodat het zelfs begrijpelijk is voor lezers die geen Tweede Wereldoorlogadept zijn.
---Tweet
